Zań kimdi qorǵaıdy, qoryqshyny ma, qylmyskerdi me?

Keshe Aqmola oblysy Jarqaıyń aýdanynda "Ohotzooprom" respýblıkalyq memlekettik qazynalyq kásipornynyń ınspektory Qanysh Nurtazınov brakonerlerdiń qolynan qaza tapty. 43 jastaǵy qoryqshynyń artynda jary, tórt balasy eńirep qaldy. Taǵy bir qoryqshy jaralanyp, aýrýhanada jatyr. Aqmola oblystyq Polısııa departamenti kúdikti retinde Arqalyq qalasynyń turǵyndary – ákesi men balasynyń ustalǵanyn habarlady. Qazir tergeý júrýde.

Bul osy jyldaǵy alǵashqy oqıǵa emes. Qaraǵandy oblysy Nura aýdanynyń aýmaǵynda qyzmet barysynda qaza tapqan Erlan Nurǵalıevtiń qazasy tabıǵat qorǵaýshylarynyń ózi qorǵaýǵa muqtaj ekenin kórsetti. 

 "Qulqyndy teskir aqsha"

Elde kıik aýlaýǵa tyıym sonaý 1920 jyldary salynǵan bolatyn. Sonyń arqasynda kıeli janýar sany 60 jyldary 2 mln-nan asty. Biraq sońǵy jyldary kózi móldiregen sulý jaratylys ıesiniń sany kúrt tómendep ketti. 2018 jylǵy derekke saı aqbókenderdiń sany bar bolǵany 200 myńnan asady. Bul el ilinshe "múıizdi mafııa" dep atalatyn kórigi qyzǵan qylmystyń kesiri. Brakonerlerdi jelpintip júrgen sol qulqyndy teskir aqsha. Senator Álimjan Qurtaevtyń aıtýynsha, kıik múıiziniń bir kelisiniń quny 200 myń teńgeden bastalady. Qytaıda tipten 3-5 myń dollarǵa deıin saýdalanady. Oǵan shyǵys medısınasynda kıik múıizi dárilik zat retinde ejelden qoldanylatyny sebep.

 Zań kimdi qorǵaıdy, qoryqshyny ma, qylmyskerdi me?

Qazaqstan zańnamasy boıynsha bir kıikti atqan adamǵa qoldanylatyn jaza – 300 aılyq eseptik kórsetkish esebindegi aıyppul. Iаǵnı – 757 500 teńge. Úlken kólemdegi qylmysqa barǵandar 3 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrylady. Brakonerler avtokólik jolyna shyǵyp qashsa, ony qýýǵa, toqtatýǵa, oq atýǵa qoryqshynyń quqyǵy joq. Inspektorlarǵa qarý qoldanýǵa tyıym salynǵan. Tek qylmysker birinshi bolyp oq atyp, ómirine qaýip tóndirgen jaǵdaıda ǵana oq atýyna bolady. Ustalǵan qylmyskerlerdiń kóligi men qarýyn kámpeskeleýge sottar sheshim shyǵara almaıdy.

"Múıizdi mafııa" kóbine quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetkerlerimen aýyz jalasqan degen qoǵamdyq kúdik ábden qısyndy. Statıstıkaǵa sensek, 2014-2018 jyldar aralyǵynda brakonerlik faktiler boıynsha qylmystyq isterdiń sany 70-ten 154-ke, ıaǵnı 2 esege ósken. Biraq "ańshylardyń" zańdy aınalyp ótý derekteri jıi ushyrasady. Aıtalyq, sońǵy úsh-tórt jylda 3 myńǵa jýyq aqbóken atylypty. Odan keltirilgen shyǵyn kólemi 3,5 mıllıard teńgeni quraǵan. Qolǵa túsken 800 kúdiktiniń bar bolǵany 17-si bostandyǵynan aıyrylyp, 158-iniń bas bostandyǵy shektelipti. Qalǵandary dálel-dáıek jetispeıdi degen jeleýmen jazadan sytylyp ketken. Osylaısha zańnyń solqyldaqtyǵynan kıik atý qylmysy órship tur.

Eldegi kıikterdiń meken etý aýmaǵy – 100 mıllıon gektar. Árbir ınspekter baqylaýy tıis aýmaq kólemi – 6 mıllıon gekter. Aýysymmen jumys isteıtin qoryqshylar bir aýysymǵa 6 adam, 2 avtokólikpen shyǵady eken. Jumys júktemesi bolsa, birneshe ese artyq.

Saladaǵy kókeıtesti túıitkilderdiń biri – janýarýar dúnıesin qorǵaýshylarǵa laıyqty jaǵdaıdyń jasalmaýy. "Ohotzooprom" respýblıkalyq memlekettik qazynalyq kásipornynyń, janýarlar dúnıesin qorǵaıtyn aýmaqtyq organdar men rezervattardyń materıaldyq-tehnıkalyq jaǵdaıy múshkil halde. Olardyń ıeligindegi tehnıkalardyń basym kópshiliginyń tozyǵy jetken. Tikushaqtar orman sharýashylyǵyna ǵana paıdalanylady. Basyn qaterge tigip qyzmetke shyǵatyn ınspektorlar zamanaýı baılanys, qashyqtan kórý jáne basqa da qajetti quraldarmen jabdyqtalmaǵan. О́miri únemi qaýip ústinde júretin qoryqshylardyń ortasha jalaqysy – 60-70 myń teńge. Soǵan qaramastan ınspektorlarǵa eshqandaı áleýmettik artyqshylyqtar qarastyrylmaǵan.